Thursday, January 5, 2012

दहशतवाद- त्याचा उगम, वाढ आणि धर्माशी असलेली त्याची घट्ट सांगड या इतिहासाचं सखोल विश्लेषण अमेरिकन लेखिका कॅरेन आर्मस्ट्रॉंग यांनी त्यांच्या 'The Battle for God' या पुस्तकात केले आहे. धर्म, इतिहास, तत्त्वज्ञान हे अभ्यासाचे विषय असलेल्या आर्मस्ट्रॉंग यांनी इसवी सनापासून ते आजपर्यंतची इस्लाम, ख्रिश्चन आणि जुडाई (ज्यू) यातील प्रमुख धर्माची कठोर चिकित्सा अत्यंत परखड, धाडसीपणाने या पुस्तकात केली आहे. दोन हजार वर्षांच्या काळात या धर्माची पीठे असलेल्या देशांत इतर धर्मीयांना मिळालेला आश्रय वा पराकोटीचा छळ, त्यातून निर्माण झालेली द्वेषभावना, बदला घेण्याच्या वृत्तीची रुजवण, वाढ व प्रत्यक्ष कृतीची अपरिहार्यता ही प्रत्येक कालखंडातील संदर्भ देत आर्मस्ट्रॉंग यांनी विशद केली आहे.
इ.स. १४९२ हे वर्ष जगाचा इतिहास, भूगोल आणि भविष्य ठरविणारे, बदलविणारे कसे होते ही काहीजणांना माहीत नसलेली वा त्याचे महत्त्व उलगडून सांगणारी माहिती आर्मस्ट्रॉंग यांनी प्रारंभी दिली आहे. २ जानेवारी १४९२ रोजी स्पेनमधील ग्रॅनाडा शहरावर राजा फर्डिनांड आणि त्याची महाराणी इसाबेला यांनी विजय मिळविला आणि सारे शहर नवीन ख्रिश्चन धर्माच्या स्वागत कमानींनी, झेंडय़ांनी भरून गेले. लगेचच या ख्रिश्चॅनिटीच्या प्रसाराकरिता साम-दाम-दंड-भेद या साऱ्याचा अवलंब करत फर्डिनांडनी स्पेनमध्ये धुमाकूळ घातला. केवळ सात वर्षांत साऱ्या इस्लामला या देशातून हद्दपार केले आणि एकही मुसलमान रहिवासी नसलेला देश म्हणून स्पेनचे नाव इतिहासात कोरले.
त्यानंतर संपूर्ण ज्यू समाजाचे सक्तीने धर्मातर करण्याचा फर्डिनांडने सपाटा लावला. धर्मातर न केल्यास होणाऱ्या हत्येला घाबरून लाखो ज्यू देश सोडून परागंदा झाले. जे ख्रिश्चन झाले ते गुपचूप आपला मूळ धर्म पाळत नाहीत ही खात्री करण्याकरिता गुप्त पोलीस पहारा ((Inquisition) व या साऱ्यांना वेगळ्या वस्तीत बंदिस्त (GHETTO) केल्यामुळे धार्मिक असंतोषाची व त्यातून बदला घेण्याची बीजे ज्यू समाजात जास्त संघटितपणे मूळ धरू लागली. आणि तिसरी महत्त्वाची घटना म्हणजे फर्डिनांड / इसाबेलाच्या प्रोत्साहनामुळे कोलंबसाने भारताचा शोध घेण्याचा केलेला धाडसी प्रयत्न, जरी तो भारत शोधू शकला नाही तरी अमेरिकेचा शोध लावून साऱ्या युरोपात त्याने चैतन्याची, परदेशगमनाची व नवनवीन प्रदेश जिंकण्याची विजिगीषु वृत्ती फुलविली. सारा युरोप नव्या आधुनिक युगात प्रवेश करता झाला. जगाचे कानेकोपरे, नवप्रदेश आपल्या पंखाखाली घेण्याच्या त्याच्या इच्छा जास्त प्रबळ होऊ लागल्या.
त्यानंतर ब्रिटिश, फ्रेंच, डच, पोर्तुगीजांनी अनेक देशांवर आक्रमणे करून आपल्या वसाहती, अधिकार प्रस्थापित केले, धर्मातरे केली आणि पूर्वीच्या शांततेला सुरूंग लावण्याच्या वाती जगभर हळूहळू पेटू लागल्या. त्या काळी ख्रिश्चन धर्माच्या आधिपत्याखाली असलेला स्पेन हा युरोपातील प्रबळ व आधुनिक राहणीने प्रगत असलेला देश, पण त्याची दुसरी काळी बाजू म्हणजे मुस्लीम आणि ज्यू समाजाला त्याने दिलेले परागंदेपण. धर्माच्या नावाखाली अधर्माची, अमानवी आचरणे म्हणजे इतरांनाही तसं वागण्याची दिलेली मुभा, जी यापुढे या तीनही धर्मामधून एकमेकांवर कुरघोडी करत आजपर्यंत वाढतीच राहिली आहे. एक लाख तीस हजार ज्यू स्पेनमधून स्वत:ची घरेदारे, जमीनजुमला सोडून भयाने देशांतर करते झाले. त्याचा सल आज जगभराच्या ज्यूंना सलतो आहे आणि त्याच न्यायाने लाखो अरबांना पॅलेस्टाईनमधून ज्यूंच्या हल्ल्यांमुळे स्वत:च्या भूमीवर पाणी सोडून निर्वासित व्हावे लागते आहे हे साऱ्या अरब देशांना खुपते आहे.
स्पेनमधून ज्यूंबरोबरच देशोधडीला लागलेल्या धार्मिक समाज (धर्म) म्हणजे इस्लाम. युरोपात मुसलमानांचे अस्तित्व शून्य झाले असताना तोच इस्लाम तीन राजघराण्यांच्या साम्राज्य उभारणीने सोळाव्या शतकात जगाच्या इतर भागांत एक प्रभावी शक्ती म्हणून उभा राहिला. आशिया खंड अनतोलीया, इराक, सिरीया आणि उत्तर आफ्रिकेत आरोमन घराणी, इराणमधील सफावैद आणि भारत व उपखंडातील मोंगल घराणी यांनी अनेक शतके त्या देशांवर आपली अधिसत्ता संस्कृती गाजविली. इस्लामी धार्मिकतेची विविध रूपे या देशांमधून या राजकारण्यांनी रुजविली. जेव्हा इजिप्त १५१७ मध्ये आटोमन साम्राज्याचा एक भाग झाले तेव्हा विद्यापीठ महाविद्यालये सांस्कृतिक सुबत्तेने ते परिपूर्ण होत गेले. सिरीयातील दमास्कस म्हणजे अनेकांची स्वप्ननगरी होती. इतके ते संपत्ती विद्येने दुथडी भरून वाहत होते.
पण फ्रेंच, इंग्लिश यांच्या आधुनिक विचारचातुर्यापुढे मुस्लीम कमी पडले आणि पुढील काळात पुन्हा युरोपियन ख्रिश्चनांचा वरचष्मा या साम्राज्यांना ग्रासू लागला. भारतात ब्रिटिश आले आणि फ्रेंचांनीही आपल्या वसाहती वाढविण्यास सुरुवात केली.
विसाव्या शतकात या साऱ्या तीन धार्मिक सत्तांनी एकमेकांवरील कुरघोडीमुळे जगाचे स्वास्थ्य बिघडवून टाकले. प्रचंड दहशत आणि नरसंहार (नाझींनी ज्यू वंश संपविण्याकरिता केलेली साठ लाखांची हत्या) तर ज्यूंनी अरबांवर चालविलेले तेवढेच जबरी हल्ले, बोस्नियामध्ये मुसलमानांचे झालेले शिरकाण आणि अगदी अलीकडे (ख्रिश्चन) अमेरिकेचे मुसलमानांनी उद्ध्वस्त केलेले ट्विन टॉवर्स, या साऱ्यामुळे सारी आयुष्येच अर्थहीन झाली आहेत. नित्शेनी म्हटल्याप्रमाणे भयग्रस्तता, अशांती आणि जीवन व्यर्थ गेल्याची सततची जाणीव ही आधुनिकतेच्या मागेमागे धावण्याची फळे होती. आज सारे जग ती भोगते आहे. कॅरेन आर्मस्ट्रॉंग यांनी आपल्या या पुस्तकातील पहिल्या दोनशे पानांमधून या धार्मिकतेच्या देवाच्या सुंदर कल्पनेतून साकारलेल्या आणि नंतर आधुनिकतेच्या आहारी गेलेल्या या तीन प्रमुख धर्माच्या वाताहती, देवाचे दैत्यांत परिवर्तित केलेल्या त्यांच्या धर्ममरतडांचे उघडेनागडे रूप आपल्यापुढे मांडले आहे आणि त्यानंतरच्या शंभर-सव्वाशे पानांमधून त्यांनीच जन्माला घातलेल्या मूलतत्त्ववाद, अतिरेकी दहशतवाद याची गंभीर चिंता व्यक्त केली आहे.
देवाकरिता सुरू केलेले युद्ध (The Battle for God)  यातील वरची दोन प्रकरणे म्हणजे (साऱ्यांचाच झालेला) पराभव- Defeat  आणि अगदी शेवटी पुढे काय- Afterward या समारोपानी कॅरेन आर्मस्ट्रॉंग यांनी धर्माबाबतीत जास्त संवेदनशील, आग्रही आणि त्यामुळे पराकोटीच्या असहिष्णू झालेल्या साऱ्यांना हा
इतिहास तपासा, हा धार्मिक उन्माद असला तरी समजून घ्या, असे आवाहन केले आहे. त्यांच्याच भाषेत- ११ सप्टेंबर रोजी अमेरिकेवर झालेला हल्ला हा अणुबॉम्बचा नव्हता तर जहाल आतंकवाद्यांनी साधलेली अघोरी दुष्टाव्याची प्रतिक्रिया होती. त्याचा सुगावा कुणालाच लागला नाही. आपल्या कट्टर धार्मिक श्रद्धेला कोणी तरी डिवचल्याची ती परतफेड होती. ही सारी त्या (अदृश्य) देवाकरितांची लढाई खेळताना आतंकवाद्यांना आम्ही गैर काहीच करत नाही, असेच वाटत होते व आहे. फक्त आमच्या देवाकरिता- धर्माकरिता लढतो आहोत-The Battle for God . दुसऱ्या कोणत्याही देवाची, त्याच्या तत्त्वज्ञानाची सावलीही आम्ही आमच्या देवावर पडू देणार नाही एवढीच काळजी घेतो आहोत. आम्ही जगणार आणि मरणार ते केवळ आमच्या देवाकरिता. धार्मिक सोशिकता, सामंजस्य सारे बकवास आहे, ही आमच्या धर्मगुरूंची (?) शिकवण हाच आमचा आमच्या देवाकरिता लढण्याचा मूलमंत्र आहे.
सारे पुस्तक वाचून झाल्यावर वाटते-आकंठ धर्म, धार्मिक अस्मिता आणि कर्मकांडात बुडालेला समाज अशा विचारप्रवर्तक पुस्तकांनी बदलेल? देवाधर्माचे प्रस्थ, त्याच्या नावाखाली होणाऱ्या अतिरेकी हत्या, युद्धे थांबतील? याचे उत्तर पूर्ण नकारार्थी जरी गृहीत धरले तरी समाजाला या साऱ्या गदारोळापासून सावरायला, संवेदनशील, सहिष्णु करायला अशा वाचनविचाराची निश्चित गरज आहे. कॅरेन आर्मस्ट्रॉंग या महिलेने या विषयाला तळमळीने व असीम धैर्याने हात घातला आहे.

-कुमार नवाथे ,लोकसत्ता ग्रंथविश्व
kumar.nawathe@hotmail.com 

द बॅटल फॉर गॉड :
(ए हिस्ट्री ऑफ फंडामेंटलिझम)
लेखक- कॅरेन आर्मस्ट्रॉंग
प्रकाशक- द रॅंडम हाऊस
पृष्ठे ३७१, मूल्य- १५ डॉलर.

इंग्लिश भाषेतील हे पुस्तक विकत घेण्यासाटी येथे click  करा!

The Battle For God: A History Of Fundamentalism

Blending history, sociology, and spirituality, The Battle for God is a compelling and compassionate study of a radical form of religious expression that is critically shaping the course of world history.

About The Author:
Karen Armstrong is the author of numerous books on religious affairs including A History of God, The Battle for God, Holy War, Islam, Buddha, The Great Transformation, and The Case for God and two memoirs, Through the Narrow Gate and The Spiral Staircase. Her work has been translated into forty-five languages. In February 2008 she was awarded the TED Prize and began working on the Charter for Compassion, created online by the general public and crafted by leading thinkers in Judaism, Christianity, Islam, Hinduism, and Buddhism. The charter was signed in November 2009 by a thousand religious and secular leaders. She lives in London.

The Battle For God: A History Of Fundamentalism 

Author: Karen Armstrong

Publisher: Random House Publishing Group 

For Free home delivery ,Click here to purchase this book (English Language). 

0 comments:

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...